Theo truyền thống Thiền ngày xưa của Nhật Bản, các tăng sĩ đi vân du khắp nơi, nếu muốn ngủ trọ qua đêm ở một ngôi chùa hay tịnh xá nào đó, đều phải thắng cuộc tranh luận tay đôi với vị sư thường trụ ở đó. Nếu không thắng được, vị du tăng đó phải đi, không được phép ở lại, dù chỉ có một đêm.
Câu chuyện xảy ra tại một ngôi cổ tự phía bắc Nhật Bản. Trụ trì ngôi chùa đó là hai anh em một nhà sư. Người anh rất thông thái, biện luận vô cùng thiện xảo, còn người em lại ngớ ngẩn, lù khù và còn chột một mắt.
Một đêm nọ, có một vị du tăng đi ngang qua, muốn xin vào nghỉ tạm qua đêm. Nhà sư anh, cảm thấy đêm đã khuya có ý muốn để vị du tăng ấy nghỉ trọ qua đêm, nên sai nhà sư em ra tiếp khách và tranh luận với vị du tăng theo truyền thống. Trước khi nhà sư em đi ra ngoài, Sư anh sợ người em nói những lời lỗ mãng nên dặn dò:
– Này, đệ đòi hỏi là phải tranh luận trong im lặng đó nhé. Đừng có nói, kẻo đấu không lại người ta đó.
– Huynh yên tâm đi, để đó cho em!
Khoảng một thời gian ngắn sau, vị du tăng xin gặp nhà Sư anh, vái chào và xin ra đi. Ông ta nói đã bị khuất phục và hết sức tán thán tài hùng biện của nhà Sư em. Nhà Sư anh nói:
– Trước khi đi, xin Ngài thuật lại cho tôi nghe cuộc tranh luận thế nào?
– Rất hay, tuyệt_vị du tăng trả lời_ này nhé, trước hết tôi giơ một ngón tay lên ý tượng trưng Đức Phật. Sư đệ của ngài đưa 2 ngón tay lên có nghĩa là Đức Phật và Phật pháp. Tôi lại đưa 3 ngón tay lên có ý nói Tam Bảo (Phật, Pháp, Tăng). Sư đệ thông minh của ngài đưa nắm tay lên dứ vào mặt tôi có ý nói là cả 3 (Tam Bảo) đều qui về một. Một là tất cả, tất cả là một. Tuyệt, tuyệt, sâu xa, sâu xa. Tôi cam lòng bái phục.
Vị du tăng ra đi, rất hể hả như đã học được một điều gì tuyệt diệu. Lát sau, nhà sư em vào gặp anh, dáng điệu còn có vẻ bực bội vô cùng. Vị Sư anh nói:
– Ta biết là đệ đã thắng cuộc tranh luận này.
– Thắng cái gì, cái tên du tăng đó thật là thô lỗ hết sức, nếu đệ không nhớ lời sư huynh dặn bảo là phải cố gắng nhẫn nại, nhã nhặn và lễ độ với khách thì em đã cho hắn một bài học thích đáng rồi.
– Sao, đệ thuật lại cho ta nghe sự việc như thế nào?
– Này nhé, khi hắn ta vừa thấy em, hắn liền đưa một ngón tay lên có ý chế diễu em chột hết một mắt; em cố dằn cơn giận, đưa 2 ngón tay lên khen là hắn có phước, đầy đủ 2 con mắt. Thế mà hắn lại có ý trêu ngươi em nữa chứ, hắn đưa 3 ngón tay lên, có ý nói là em và hắn ta, hai người nhưng chỉ có 3 con mắt thôi. Em bực quá, dơ nắm đấm lên dứ vào mặt hắn có ý cho hắn biết là “Này, vừa phải thôi nghen, thâm nho là ăn đấm đó.” Hắn chột dạ, có vẻ ngán nên vái chào rút lui có trật tự. Thiệt là tăng sĩ gì mà thô lỗ hết sức!
Nhà Sư anh quá bất ngờ, trợn mắt, lắc đầu mà không nhịn được cười. Đành thốt lên một câu cảm thán: “Quả là, đạo bất đồng bất tương vi mưu”, tư tưởng, quan niệm khác nhau thì không cùng nhau bàn luận trao đổi được.
Thông Lộ sưu tầm