Hãy giữ gìn chữ tín như giữ con ngươi trong mắt mình

Làm một chính nhân quân tử, lời nói ra ắt phải làm được, lời đã hứa ắt phải thực hiện. Người có chữ tín trong xã hội, sẽ xây dựng được danh tiếng và uy đức cho bản thân, được người đời kính trọng.

Người mà không có chữ tín thì làm sao có chỗ đứng ở thế gian?

Các bậc chính nhân quân tử từ xưa đến nay đều rất coi trọng người biết giữ chữ tín. Thời cổ đại, thành tín đã trở thành bảo bối cho nhiều người tu dưỡng bản thân, nhiều bậc chính nhân quân tử vì một chữ “tín” mà không màng sống chết. Các thành ngữ như: “Nhất nặc thiên kim” (một lời hứa đáng giá ngàn vàng); “quân tử nhất ngôn, tứ mã nan truy” (lời người quân tử nói ra, bốn ngựa khó theo, ý rằng người quân tử nói một lời khó mà thay đổi được, cần phải thực hiện được lời nói đó) và “nhất ngôn cửu đỉnh” (một lời nói nặng tựa cửu đỉnh, ý rằng rất trọng lời nói)… đã phản ánh được tầm quan trọng của việc giữ chữ tín và việc thực hiện nó.

Trong con mắt người xưa, thành tín là vô giá. Phàm là bậc chính nhân quân tử cần phải biết giữ chữ tín, giữ lời hứa, ngôn nhi vô tín (nói mà không giữ chữ tín) ắt là hành vi của kẻ tiểu nhân. Quan Vũ tuy là bậc võ tướng nhưng không phải vì võ nghệ cao cường mà được lưu danh thiên cổ, được hậu nhân tôn sùng bất chấp thời gian… mà vì ông là một bậc chính nhân quân tử biết giữ chữ tín, trọng lời hứa.

Nói về thành tín, các nhà hiền triết phương đông hình như đều suy nghĩ giống nhau. Khổng Tử nói: “Tự cổ giai hữu tử, dân vô tín bất lập” (Xưa nay không ai tránh khỏi cái chết, dân không tin thì người cầm quyền không thể đứng vững). Mạnh Tử nói: “Thành giả, thiên chi đạo dã; tư thành giả, nhân chi đạo dã.” (Chân thực thành tín là Đạo của Trời. Suy nghĩ và thực hiện được chân thực thành tín là Đạo của con người).

Từ xưa đến nay, kiên trì thành tín trở thành thông lệ trong việc đối nhân xử thế, trong chính trị và kinh doanh. Hình tượng về việc kiên trì giữ gìn thành tín như vậy đã trở thành hình mẫu cho con người. Lý Bạch cũng viết trong thơ Hiệp Khách Hành của ông:

Tam bôi thổ nhiên nặc, 

Ngũ nhạc đảo vi khinh.

Tạm dịch:

Ba chén rượu hứa một lời 

Ngũ Nhạc – năm núi chuyển dời nhẹ tênh.

Kinh Thánh của Tây phương cũng đã viết: “Thành tín giá trị lớn hơn tiền bạc phú quý.”

Trong bài thơ Trường Can Hành của đại thi hào gia nhà Đường Lý Bạch, có câu thơ như sau:

Thường tồn bão trụ tín

Khải thượng vọng phu đài.

tạm dịch (theo Hà Huyên):

Giữ niềm son sắt về sau

Há lên đài vọng phu sầu hay sao?

Hai câu thơ bao hàm hai điển cố mang ý nghĩa cao đẹp. “Bão trụ tín” nói về câu chuyện đôi trai gái hẹn gặp nhau dưới cầu. Đến hẹn, người con gái vẫn chưa tới, nước sông liền dần dâng lên. Người con trai vì không muốn mất đi chữ tín nên kiên trì chờ đợi, bám trụ lấy cây cầu, đợi cho đến khi chết đuối.

“Vọng phu đài” là nói về một người phụ nữ có chồng đi làm phương xa có hẹn ngày về. Nhưng đến ngày hẹn mà anh chưa về, nên người vợ vẫn mãi đứng trên đài cao, ánh mắt dõi nhìn về phương xa ấy, đợi người chồng trở về, cuối cùng hoá thành một tảng đá, vĩnh viễn đứng tại nơi đó.

Thời Xuân thu Chiến quốc, nước Ngụy nằm tại vùng trung tâm, tuy không phải là một nước chư hầu lớn, nhưng hiền triết bốn phương đều tụ hợp tại đó, lập nên thế nước trăm năm không suy yếu, âu cũng là hưởng lợi nhờ việc giữ tín trọng nghĩa của Ngụy Văn Hầu. Lịch sử chép lại, có một lần Ngụy Văn Hầu cùng các quần thần uống rượu, đúng lúc tiệc vui thì trời đổ cơn mưa. Ông bỏ chai rượu xuống, rời khỏi bữa tiệc và quay về sơn trại. Mọi người đều khuyên ông: “đúng lúc rượu vào cao hứng, trời lại đổ cơn mưa, ngài muốn về sơn trại để làm gì vậy?” Ngụy Văn Hầu nói: “Tôi đã có hẹn đi săn với những người trên núi, không thể thất hứa với họ được”. Ngụy Văn Hầu đối với những chuyện nhỏ trong cuộc sống thường ngày đều có thể giữ trọn chữ tín như vậy, bảo sao hiền sỹ tứ phương đều nguyện dâng cả tính mạng theo ông.

Thời nhà Thanh, có một thương nhân tên Thái Lâm ở huyện Ngô thuộc vùng Tô Châu, ông được biết đến vì rất trọng lời hứa và giữ chữ tín. Có một người bạn đem cả nghìn vàng để tại nhà ông mà không cần đến bất kỳ chứng nhận nào. Không lâu sau người bạn lâm bệnh, Thái Lâm liền gọi con trai của bạn đến, đưa lại toàn bộ số tiền vàng. Con trai người bạn đó không muốn nhận số tiền mà không có lý do, anh nói: “làm sao có chuyện này được, nhiều tiền bạc như vật lẽ nào không có lấy một chứng nhận gì sao? Hơn nữa, cha tôi trước giờ đều không nhắc tới chuyện này.”

Thái Lâm nghe xong, vừa cười vừa nói: “Biên lai nằm trong tâm ta, không có nằm trên giấy, đó là vì cha của con hiểu được ta, vì vậy ông ấy mới không nói cho con.”

Thời nay, chữ tín còn cần thiết hay không?

Ngẫm chuyện xưa mà nghĩ chuyện nay, trong trào lưu văn hóa “hiện đại” này, người ta nói dối một câu cũng không hề gì, thất hứa một lần cũng không sao. Đơn cử từ một việc nhỏ, khi chúng ta có hẹn với bạn mình, ta đến muộn một phút, ta cho rằng không hề gì, hai phút cũng không hề gì, lâu dần năm phút nửa tiếng cũng hoàn toàn không thấy hổ thẹn nữa… chính là vì ta vẫn nghĩ rằng “không hề gì”, kỳ thực chính là không trọng lời nói, vừa đánh mất chữ tín, vừa không nghĩ đến cảm nhận của đối phương.

Thành tín không chỉ là cần giữ lời hứa, mà còn cần có niềm tin vững chắc. Trên thực tế dẫu có nói thuyết nghìn lời mà không thực hiện thì vô ích. Nếu như chính phủ một quốc gia hay ngay cả người lớn trong gia đình thường tuỳ tiện phát ngôn, ắt hẳn “thượng bất chính, hạ tắc loạn“, các vấn đề xã hội sẽ liên tiếp xuất hiện, trong xã hội sẽ hình thành một hoàn cảnh lừa dối lẫn nhau, hại người hại mình. Giáo dục là tự thân thực hiện chứ không phải chỉ là nói suông trên miệng. Làm một chính nhân quân tử, lời nói ra ắt phải làm được, lời đã hứa ắt phải thực hiện. Người có chữ tín trong xã hội, sẽ xây dựng được danh tiếng và uy đức cho bản thân, được người đời kính trọng.

Hiểu Văn/ NTD.com/dịch

Nguồn zhengjian.org