Vàng kiêu hãnh nói với bùn: “Ngươi nhìn ngươi xem, xám xì xám xịt, người có óng ánh rực rỡ được như ta không? Ngươi có cao quý được như ta không?” Bùn lắc đầu nói: “Không có, nhưng tôi có thể sinh ra hoa, sinh ra quả, sinh ra cây cỏ, sinh ra vạn sự vạn vật, bạn có thể không?”.
Trước câu hỏi đó, vàng không biết trả lời ra sao. Đó là đoạn đối đáp ngắn trong câu chuyện ngụ ngôn về tình huống cục vàng gặp một đống bùn. Chúng ta mạn đàm một chút, vàng và bùn, thứ gì đáng giá hơn?
Câu hỏi của thiền sư: Nếu là hạt giống thì sao?
Đoạn đối thoại giữa vàng và bùn trên đây, làm chúng ta nhớ đến câu chuyện lưu truyền trong tôn giáo:
Một thiền sư hỏi chú tiểu rằng:
“Nếu cho con chọn, hoặc là một đồng tiền vàng hoặc một đống bùn, con sẽ chọn thứ nào?”
Chú tiểu hồn nhiên mau mắn đáp:
“Tất nhiên là vàng rồi ạ!”
Vị cao tăng chậm rãi mỉm cười, thong thả nói tiếp:
“Vậy nếu như con là một hạt giống thì sao?”
Lời dạy của vị thiền sư cho ta thấy, trước khi đánh giá tốt xấu, hay lựa chọn điều gì, cần đặt mình vào hoàn cảnh phù hợp. Trên đời không có cái gì là tuyệt đối xấu, cũng không tuyệt đối tốt. Chỉ cần đặt vào hoàn cảnh phù hợp thì thứ mà bạn cho rằng vô dụng và lem luốc như bùn đất lại là hữu dụng cần thiết nhất.
Vàng có thể mua được tất cả những thứ sinh ra từ bùn
Thoạt nghe câu chuyện trên, có thể bạn đang nghiêng về phía bùn, rằng bùn có thể đem lại sự sống, còn vàng thì không.
Câu chuyện không đơn giản là vậy, nó ẩn chứa ý nghĩa sâu xa hơn, chúng ta ngẫm kỹ lại một chút để hiểu rằng, nếu đưa ra nhận định ngay, nó không toàn diện hoặc không tuyệt đối chính xác.
Bạn cũng vậy, tôi cũng vậy, anh ta cũng vậy, thậm chí ngay cả người viết ra câu chuyện ngụ ngôn này cũng vậy.
Bởi vì có vàng rồi thì có thể mua được rất nhiều thứ khác, thậm chí gồm cả bùn và những thứ sinh ra từ bùn, chẳng hạn như thức ăn, đồ mặc, nhà lầu, xe hơi.
Một lượng vàng có thể đổi lấy hai ngàn cân bùn
Có một sự thật là con người đang dùng bùn, hoặc dẫm lên bùn để lấy vàng. Chẳng phài hàng ngày bạn đi trên mặt đất, chính là bùn khô, để sinh hoạt, đi làm và kiếm tiền, mà tiền là kim tiền, cũng là vàng đó sao?
Chúng ta xét những nguồn gốc sâu xa hơn. Ngay cả tổ tiên của bùn, là đất, một loại bùn hóa cứng giá trị của nó cũng được ước tính bằng vàng. Chẳng phải người ta vẫn nói mảnh đất này giá bao nhiêu “cây” vàng đó sao?
Nghĩa là, sau khi bùn khoe khoang bản thân có bao nhiêu công dụng, và sau khi mọi người cũng đồng ý về công dụng to lớn của bùn, thì vàng chỉ cần nhẹ nhàng nói: “Một lượng vàng có thể đổi lấy hai ngàn cân bùn”, không chỉ tất cả mọi người đều sẽ đồng ý, mà ngay đến cả bùn cũng chỉ có thể gật đầu đồng ý.
Trong thực tế, những người trên thân đeo đầy vàng vẫn luôn được người ta tôn trọng và hoan nghênh hơn những người khắp thân dính đầy bùn. Đây là nhận thức chung và cũng là hiện tượng phổ biến theo lẽ thường.
Sự “vô dụng” của vàng có vượt qua cái “hữu dụng” của bùn?
Chúng ta không thể phủ nhận rằng, có một số thứ tuy giá trị không cao nhưng lại có những công dụng rất to lớn, không những ai ai cũng cần, mà thậm chí còn vô cùng cần thiết như nước, giấy, giá trị xác thực là không cao, cũng bởi vì số lượng vừa nhiều lại lớn, vì vậy cũng không được xem là quý hiếm.
Trong thực tế, những người trên thân đeo đầy vàng vẫn luôn được người ta tôn trọng và hoan nghênh hơn những người khắp thân dính đầy bùn. Đây là nhận thức chung và cũng là hiện tượng phổ biến theo lẽ thường.
Ở một ví dụ khác, đều cùng là hổ, nhưng hổ lông trắng cực hiếm gặp, vì vậy nó đặc biệt trân quý. Vật càng hiếm thì càng quý, thứ gì có ở khắp nơi, tuy “hữu dụng” nhưng không được xem là quý hiếm, đây là nguyên nhân chủ yếu vì sao nhiều quan niệm cho ràng vàng lại quý hơn bùn.
Người ta đang dựa vào đạo lý đơn giản, bùn khắp nơi đều có, vàng thì hiếm, vậy nên trong mắt mọi người, “tác dụng vô dụng” của vàng vượt qua cái “ tác dụng hữu dụng” của bùn.
Vàng sinh ra trong lòng đất mẹ, vàng và bùn đáng quý như nhau
Trong cuộc sống, những thứ khó đắc được nhất, có lúc chúng ta coi những điều chúng ta bỏ hết công sức mới đạt được, mới là thứ trân quý nhất.
Nhưng con người lại vô tình quên mất rằng những thứ tưởng chừng tầm thường và có sẵn, như bùn đất, nước, cây xanh, không khí, con người lại không thể sống thiếu nó.
Vàng là của hiếm, bùn có ở khắp nơi. Nhưng bạn quên rằng, vàng sinh ra từ trong lòng đất, về một lý nào đó, vàng sinh ra trong lòng đất mẹ. Và nếu không có đất, làm sao mà bạn nằm, ngồi, đi, đứng? Nhà lầu mà bạn dùng bao nhiêu kim tiền mua ấy, bạn đặt nó lên đâu?
Con người thường dùng quan điểm chủ quan của mình để ước tính giá trị của một vật hoặc thậm chí của một người, điều này không có gì đáng ngạc nhiên, bởi vì mỗi người đều có niềm yêu thích và đam mê riêng.
Tuy nhiên, việc đánh giá chung vẫn nên theo lý lẽ và trạng thái thông thường, vì có thể đôi khi sẽ lấy bản thân làm trung tâm để đánh giá, nhưng phần lớn không thể không thuận theo tiêu chuẩn chung, những giá trị phổ quát để đánh giá.
Lập luận của tôn giáo về câu chuyện ngụ ngôn này là ở chữ “Ngộ”: Ý nghĩa của sinh mệnh không nằm ở việc bản thân đáng giá bao nhiêu, mà nằm ở việc bản thân đã tạo ra bao nhiêu giá trị.
Sự tồn tại của bạn đem lại lợi ích cho nhiều người, điều này mới chính là giá trị nhân sinh của bạn. Trong câu chuyện chúng ta thấy, bùn và vàng, đều có giá trị như nhau, chẳng qua là giá trị ở hoàn cảnh, trạng thái hay là tình huống khác nhau mà thôi.
Nguồn: tcdoisong
Thái An biên dịch